Ο Γιώργος Κάκαρης είναι κάτοικος Χίου, λάτρης της πεζοπορίας και του εξωαστικού τοπίου. Ενδιαφέρεται για την καταγραφή μονοπατιών και την ανάδειξη του πολιτισμού της υπαίθρου, ενώ στην ιστοσελίδα https://chioshiking.gr/ καταγράφει μικροιστορίες από τα χωριά και κυρίως τα βουνά της Χίου.
Η Χίος φημίζεται για την παραγωγή της μαστίχας, καθώς και για τα μεσαιωνικά χωριά και τη βυζαντινή αρχιτεκτονική της. Μπορείτε να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο οι πεζοπόροι μπορούν να βιώσουν και να μάθουν για αυτές τις πολιτιστικές πτυχές κατά την εξερεύνηση των μονοπατιών του νησιού;
Η πεζοπορία είναι μια δραστηριότητα που παράλληλα με το περπάτημα στη φύση, προσφέρει ευκαιρίες γνωριμίας με τον υλικό και άυλο πολιτισμό των περιοχών. Ωστόσο, στοιχεία πολιτισμού δεν είναι μόνο τα μνημεία που βρίσκονται πάνω ή κοντά στις διαδρομές, ούτε οι υπαίθριες δραστηριότητες ανθρώπων που συχνά συναντούν οι περιπατητές κατά τη διάρκεια μιας πεζοπορίας. Το πρώτο στοιχείο πολιτισμού με το οποίο έρχονται σε επαφή οι πεζοπόροι, είναι το τοπίο μιας περιοχής, ως αποτέλεσμα της διαχρονικής αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, το τοπίο στη νότια Χίο με τα αμέτρητα αναβαθμιδωμένα με ξερολιθιές χωράφια και τους παραδοσιακούς οικισμούς, είναι ένα πολιτιστικό τοπίο, με εμφανές το αποτύπωμα της εκτεταμένης μαστιχοκαλλιέργειας και της οργάνωσης του χώρου από τους Γενουάτες.
Στη Χίο λοιπόν ένας πεζοπόρος μπορεί να περπατήσει ανάμεσα σε μαστιχοχώραφα, να μυρίσει τη μαστίχα και αν είναι τυχερός να δει αγρότες να ασπροχωματίζουν, να κεντούν ή να μαζεύουν την μαστίχα. Μπορεί να πορευθεί με θέα τα πετρόχτιστα μεσαιωνικά χωριά και τις βίγλες στα παράλια. Μπορεί να ανηφορίσει σε υψώματα στρατηγικών θέσεων όπου βρίσκονται οχυρά και να επισκεφθεί βυζαντινούς ναούς, όπως τη Νέα Μονή, γύρω από την οποία υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο παλαιών μονοπατιών, που εξυπηρετούσε την επικοινωνία του ιστορικού μοναστηριού με τα γύρω ξωκλήσια και χωριά. Εκτός από όλα αυτά, στο κεντρικό και βόρειο τμήμα του νησιού, όπου εντοπίζονται τα ψηλότερα βουνά της Χίου, υπάρχουν πανέμορφες πεζοπορικές διαδρομές που χαρακτηρίζονται από τον ορεινό πολιτισμό και την ποιμενική παράδοση της Χίου.
Υπάρχουν συγκεκριμένες διαδρομές πεζοπορίας που συνδέονται με τοπικούς θρύλους, λαϊκές παραδόσεις ή ιστορικά γεγονότα;
Στη Χίο υπάρχουν πολλά μονοπάτια που σχετίζονται με μύθους, θρύλους, τοπικές παραδόσεις και ιστορικά γεγονότα και μάλιστα διαφορετικών χρονικών περιόδων. Για παράδειγμα οι διαδρομές διάσχισης του Πελινναίου, του ψηλότερου βουνού της Χίου, συνδέονται με τον γεωμύθο της αμφίρροπης μάχης του Ωρίωνα και της θεάς Άρτεμις, προς τιμήν των οποίων το βουνό χωρίστηκε στη μέση και απέκτησε 2 κορυφές. Υπάρχουν μονοπάτια στα βουνά της κεντρικής και βόρειας Χίου που σχετίζονται με τη θρυλούμενη παρουσία του ποιητή Ομήρου αλλά και του Δρίμακου, του αρχηγού των εξεγερμένων σκλάβων της αρχαίας Χίου και πρώτου κοινωνικού επαναστάτη της ανθρωπότητας. Επίσης, στο Αίπος, υπάρχει ο μύθος της αντρειωμένης γριάς που εκχέρσωνε τη γη για να δημιουργήσει βουνοχώραφα στον εντυπωσιακό Αστυφιδόλακκο, όπου ο πεζοπόρος μπορεί να περιπλανηθεί ανάμεσα σε δεκάδες ογκώδεις κωνικούς σωρούς από πέτρες, τους λεγόμενους «σωρούς της γριάς». Μονοπάτια επίσης συνδέονται με βάρβαρες ιστορίες από τα χρόνια των πειρατικών επιδρομών, με πιο γνωστές αυτές της Λυγερής, της ομορφότερης νέας του Αναβάτου που έκλεψαν και αποκεφάλισαν οι πειρατές και του τσοπάνη Κωστή, που κατάφερε να ξεγελάσει και τελικά να σκοτώσει τους αποκαμωμένους επιδρομείς που ανέβηκαν στη μάντρα του, ψηλά στο Βουνί των Αμάδων. Οι πεζοπόροι επιπλέον, μπορούν να περπατήσουν δίπλα στους μεγάλους, υπεραιωνόβιους πρίνους στο Φλώρι, που η παράδοση θέλει να προστατεύονται από τον Άη Γιώργη τον Φλωριανό και επίσης να διαβούν το «μονοπάτι του Κρικελή», περισσότερο γνωστό ως «μονοπάτι θυσίας Αίπους», μια που σχετίζεται με τις μάχες για την απελευθέρωση της Χίου από την τουρκική κατοχή το 1912.
Η πεζοπορία μπορεί να λειτουργήσει ως ένας εξαιρετικός τρόπος σύνδεσης με την τοπική κοινότητα. Υπάρχουν εκδηλώσεις ή φεστιβάλ που σχετίζονται με την πεζοπορία ή την πολιτιστική κληρονομιά που θα προτείνατε σε επισκέπτες που θέλουν να εντρυφήσουν στις παραδόσεις και τα έθιμα της Χίου;
Η Χίος είναι ένα νησί με πλούσια ιστορία, πολιτισμό και διάσπαρτα χωριά που διατηρούν ακόμα το αυθεντικό τους «χρώμα» και σέβονται τις παραδόσεις τους. Κάθε χρόνο και ειδικά τα καλοκαίρια όταν το νησί μας δέχεται τους περισσότερους επισκέπτες του, πραγματοποιούνται δεκάδες πολιτιστικές εκδηλώσεις τόσο στην πόλη της Χίου, όσο και στα χωριά. Ίσως οι πιο ενδιαφέρουσες, μια που σχετίζονται με τη φυσιογνωμία και τον πολιτισμό της υπαίθρου, είναι η «Γιορτή Μαστίχας», που διεξάγεται κάθε χρόνο σε διαφορετικό χωριό της Νότιας Χίου και η «Γιορτή Βουνού και Κτηνοτροφίας» που διοργανώνεται στο Πιτυός, στα βόρεια του νησιού.
Το γεγονός όμως ότι οι περισσότερες εορταστικές εκδηλώσεις διεξάγονται τη θερινή περίοδο όπου παρατηρούνται υψηλές θερμοκρασίες, δεν ευνοεί την διοργάνωση πεζοποριών παράλληλα με τις εκδηλώσεις αυτές. Ωστόσο, καθώς διευρύνεται η τουριστική περίοδος και καθώς αυξάνονται οι αφίξεις πεζοπόρων, φυσιολατρών και γεωτουριστών, αργά ή γρήγορα στη Χίο θα δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες για συμμετοχή σε οργανωμένες πεζοπορίες και εκδηλώσεις που σχετίζονται με την τοπική κουλτούρα και παράδοση.
Οι πεζοπόροι πάντα δείχνουν ενδιαφέρον στις παραδοσιακές αγροτοποιμενικές εργασίες, οπότε θεωρώ πιθανό να διοργανωθούν δραστηριότητες που θα συνδυάζουν την πεζοπορία με εργασίες μαστιχοκαλλιέργειας, τρύγου, βόσκησης ή κουράς των προβάτων. Θα μπορούσε επίσης να διοργανωθούν πεζοπορίες που να ακολουθούν την πορεία κάποιου μετακινούμενου κτηνοτρόφου, που να καταλήγουν στα καζάνια απόσταξης σύκου για την παρασκευή της σούμας, του παραδοσιακού ποτού της Χίου ή στα ξωκλήσια που φιλοξενούν τα λαϊκά γλέντια των τσοπάνηδων στο Αίπος. Και τέλος, θα μπορούσε να διοργανωθεί μια μεγάλη, ετήσια πεζοπορία στα βήματα του Ομήρου, σύμφωνα με την παράδοση που τον θέλει να περπάτησε από την Δασκαλόπετρα μέχρι το Πιτυός.
Η Χίος είναι επίσης γνωστή για τα ποικίλα τοπία της, από βουνά μέχρι παραθαλάσσιες περιοχές. Το Οροπέδιο του Αίπους είναι ένα μοναδικό τοπίο με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, όπως η ξερολιθιά. Μπορείτε να μας δώσετε κάποιες πληροφορίες σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση του Αίπους και τις απειλές για τη διατήρησή του;
Το λεγόμενο «Οροπέδιο του Αίπους», στην πραγματικότητα δεν είναι οροπέδιο, αλλά ένας καρστικός ορεινός όγκος με κοιλότητες και υψώματα με φρυγανική κυρίως βλάστηση, που διαθέτει πλούσια ιστορία, μύθους, θρύλους και ένα τεράστιο απόθεμα από παλαιές ξερολιθικές κατασκευές που αποσκοπούσαν στην οργάνωση και εκμετάλλευση της γης. Η αδιάλειπτη παρουσία του ανθρώπου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στο Αίπος και η μεγάλη προσπάθεια που κατέβαλε για να δαμάσει το βραχώδες, οριακά παραγωγικό τόπο, έχουν δημιουργήσει ανεξίτηλα ίχνη στον χώρο και έχουν προικίσει το κακοτράχαλο βουνό με δεκάδες πέτρινα πηγάδια, καλύβια, μάντρες, αναβαθμίδες, γυρίσματα (χωράφια με πέτρινο περίγυρο), αλώνια, ντουβάρια και βέβαια με τους μυστηριώδεις μεγάλους λιθοσωρούς. Προσωπικά πιστεύω ότι ειδικά η περιοχή του Αστυφιδόλακκου, όπου εντοπίζονται οι πιο εντυπωσιακές κατασκευές, αξίζει αναγνώρισης από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της ανθρωπότητας.
Ευτυχώς, το σύνολο σχεδόν του ορεινού όγκου του Αίπους προστατεύεται είτε από την αρχαιολογική νομοθεσία, ως αρχαιολογικός χώρος, είτε από την περιβαλλοντική, ως τμήμα των περιοχών NATURA 2000 της βόρειας Χίου. Δυστυχώς όμως, παρά τον φυσικό και πολιτιστικό πλούτο, το Αίπος είναι ένας άγνωστος και μάλλον υποτιμημένος τόπος από την τοπική κοινωνία, με συνέπεια συχνά πυκνά να κατατίθενται προτάσεις για χωροθέτηση στην περιοχή κέντρων κράτησης, λατομικών ζωνών και τεράστιων μονάδων παραγωγής ενέργειας.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κάποιες ενθαρρυντικές προσπάθειες ανάδειξης της περιοχής και έχω την αίσθηση ότι το Αίπος πλέον βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Ή θα απαξιωθεί ως ένας χώρος εγκατάστασης όλων όσων δεν θέλουμε δίπλα μας ή θα αναδειχθεί το ιδιαίτερο τοπίο και η πλούσια φυσική και πολιτιστική παρακαταθήκη του. Πρόσφατα ξεκινήσαμε να διερευνούμε αν το νησί της Χίου μπορεί να αναγνωριστεί ως ένα γεωπάρκο από την UNESCO. Αν ευωδοθεί το εγχείρημα αυτό, το Αίπος θα μπορούσε να καταστεί ένας επισκέψιμος χώρος για ντόπιους και επισκέπτες της Χίου, ως ένα ανοιχτό πάρκο που θα φιλοξενεί γεωτουριστικές, αγροτουριστικές, φυσιολατρικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
Χαιρετισμός του Δ/ντή της Έδρας Καθηγητή Σταύρου Κάτσιου
